معماری و عمران

- ابزار حس و تجربه : حس ( شامل حواس پنجگانه) + تجربه . نتيجة اين درك به يك قانون علمي مي رسد كه ما از آن بنام علم ( Science ) ياد مي كنيم.
2- ابزار عقل : عقل + قياس علمي . نتيجة درك اين ابزار ما را به علم فلسفه مي رساند.
3- ابزار شهود : در اين ابزار چيزي با حواس پنجگانه حس نمي شود و چيزي هم يافت نمي شود كه بتوان آن را با عقل درك كرد ، بلكه بصورت مشهود قابل درك است ، مانند : گرسنگي و تشنگي كه براي درك آنها نيازي به علم و حواس پنجگانه خود نداريم . بيشتر آگاهيهاي ما به خودمان شهودي است و بطور كلي احساساتي كه خارج از حيطة درك حواس پنجگانه باشد بصورت شهودي تعريف مي شود.

حال با توجه به مقولة هندسة شهودي و درك شهودي و رابطة ميان اين دو مي توان هندسه را در معماري چنين تشريح كرد: در معماري فرهنگهاي مختلف گونه اي شكل بكار مي رفت كه مبناي علمي نداشت و انسان از طريق شهود آنها را بدست آورده بود ( به آنها رسيده بود ). اين شهود به يك شهود جمعي وابسته است ، كه در مقابل شهود فردي قرار مي گيرد. در جوامع و فرهنگهاي مختلف بخاطر وجود اشتراكاتي در زندگي و هنجارهاي جوامع و نيز تجربه هاي علمي مشتركي كه از افراد بدست مي آوردند ، به شهودهاي مشتركي مي‌رسيدند ، با اين اشتراكات شهودي به تدريج شهود فردي تبديل به يك شهود جمعي مي شد. يعني درك افراد يك جامعه از يك سري فرمهاي هندسي با يك تعريف مشخص و يكسان ارائه مي شد.

دانشمندان سدة 20 نيز با توجه به نشانه ها ، سمبل ها و ... اصل شهود جمعي را بدست آوردند و با بررسي قبايل بدوي ( كه هم اكنون نيز به زندگي بدوي خود مشغول هستند ) و تحليل سمبلها ، رقصها ، مجسمه سازيها و ... كه به شهود جمعي آنان برمي گردد ، شهودات و درك آنان را از فرمها و اشكال هندسي بدست آورند كه در اين زمينه مي توان به كارل گوستاو يونگ دانشمند اتريشي اشاره كرد.
براي درك بهتر مي توان شكل مربع را تحليل كرد :

شكل مربع را در نظر مي گيريم ، شكل مربع را همه از طريق هندسه علمي بصورت يك چهار ضعلي كه چهار گوشه آن عمود بر هم مي باشد درك كرده اند. ولي در درك شهودي از مربع ، احساساتي مانند تعادل ، تقادن ، فرديت ، قدرت ، سنگيني ، امنيت و ... مي‌رسيم ، در صورتي كه ما از مربع تجربه اي نداريم و در درك اين مشخصه ها از حس هاس پنجگانه و از قياس عقلي هم استفاده نكرديم ، پس مي توان چنين گفت كه اين دانش شهودي است كه ما نسبت به مربع داريم ، اين درك شهودي از مربع بين اكثر ما انسانها يكسان است.
تمام اشكال استفاده شده در معماري در پس ذهنيتي ايجاد شده از آن اشكال كه توسط انسانها مشهود يافته بود ايجاد شده اند كه حس خاصي را براي آنان ايجاد مي كرد. فضا در معماري ايران و جهان هندسه مشخصي دارد ( مربع ، مستطيل ، پنج ضلعي منتظم و ... ) سازه معماري پيش از اسلام نيز اقتضا مي كرد كه با تناسبات رعايت شده به يك سازة هندسي برسيم ، براي مثال براي ايجاد گنبد نياز به آن داشتيم كه زمينة ايجاد شده مربع باشد.

داراب ديبا از هندسه بعنوان مورد بسيار مهمي در درك معماري نام برده و مي نويسد: " بدون شك زبان بيان معماري هاي جهان بر هندسه استوار است و از طريق روابط آن مي توان كليت كالبدي را آشكار كرد. " ديبا از كاخ هشت بهشت اصفهان به عنوان نمونه اي از يك ساختمان هندسي نام برده و ويژگيهاي آن را چنين بر مي شمرد : " هندسة ساختمان هشت بهشت درسه سطح متفاوت رشد مي‌كند:
- حركت افقي از آب نما ، پله ، ايوان ، اتاق هاي ميانه و فضاي مركزي .

- حركت عمودي كه پيوند كف را با تحولات سه بعدي و دگرگوني هاي ارتفاعي كه اوج آن در مركز قرار مي گيرد با آسمانه تأمين مي كند
- هندسه اي كه حاصل برخورد سطوح افقي و عمودي است كه حاوي گشايش هاي نوري دراتصال احجام و از وراي كالبد مي باشد. "
وي در ادامه تشريح كاخ هشت بهشت مي نويسد : " ... [در ساختمان هشت بهشت] برشهايي از كالبد توپُر در همجواري با شكاف هاي گشوده شده به سوي نور و طبيعت نتيجة تركيبي است كه در آن كثرت و تنوع عناصر درآميزش با سايه و روشن هاي نوري ، احساس كامل يك هندسة منسجم را متظاهر مي كند. " داراب ديبا در نمونه اي ديگر از ساختمان چهل ستون نام مي برد و از آن بعنوان نمونه اي از پيوند هندسي عناصر در سطوح افقي و عمودي و تركيب فضاهاي پر وخالي ياد مي كند.